Wojciech Szweykowski

---

Życiorys

Wojciech Szweykowski, urodzony w Makowie koło Pułtuska, był synem Stanisława i Urszuli z Majkowskich. Po zakończeniu edukacji w pijarskiej szkole w Łomży, w lecie 1789 roku, a konkretnie 26 lipca, dołączył do zgromadzenia zakonnego, przyjmując imię Wojciecha, na cześć św. Marcina, a jego chrzestne imię brzmiało Anzelm. Zyskał uznanie jako wykładowca w Łomżyńskiej Szkole Pijarskiej.

Po zakończeniu nowicjatu w Drohiczynie, który trwał od 1789 do 1791 roku, kontynuował naukę, studiując humaniora w Szczuczynie Mazowieckim w roku akademickim 1791/1792 oraz filozofię w Łomży od 1792 do 1794 roku. Od jesieni 1794 roku zaangażował się w nauczanie w kolegiach warszawskich, a w 1796 roku objął stanowisko podprefekta Collegium Nobilium w Warszawie.

W międzyczasie odbył studia teologiczne, które trwały od 1795 do 1797 roku, a w 1796 roku przyjął święcenia kapłańskie. Jesienią 1797 roku przeniósł się do Łomży, gdzie rozpoczął pracę jako nauczyciel fizyki oraz matematyki i szybko uczynił postępy w swojej karierze. Rok później, w roku szkolnym 1798/1799, zainteresował się nauką wymowy i na początku 1802 roku objął posadę prefekta szkoły, będąc jednocześnie zastępcą profesora w łomżyńskim seminarium nauczycielskim.

W 1802 roku, w ramach swoich obowiązków, udał się, na zlecenie władz szkolnych, do północnych Niemiec, w tym Saksonii i Berlina. Tam zapoznawał się z organizacją oraz metodami pracy w szkołach, a także studiował język oraz literaturę niemiecką. Zimą roku 1804 podjął decyzję o sekularyzacji w Berlinie. Po powrocie do Polski, w 1804 roku, przyjął posadę profesora w Gimnazjum Płockim.

W roku 1808 objął stanowisko rektora szkoły departamentowej w Sejnach, a następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie pozostał do końca swojego życia, pracując jako wykładowca w Liceum Warszawskim. Był również aktywnym członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz działał w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych. Po utworzeniu w 1817 roku Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, pełnił najpierw funkcję prodziekana, a następnie dziekana Wydziału Teologicznego. Od 2 marca 1818 roku był pierwszym rektorem tej uczelni aż do 1831 roku.

W 1822 roku kapituła płocka przyznała mu godność prałata-kustosza. Szweykowski stał się jednym z najwybitniejszych działaczy oświatowych w Królestwie Polskim. Na koniec swojego życia, w 1832 roku, uzyskał emeryturę, a zmarł 5 sierpnia 1838 roku w Warszawie.

Twórczość

Ważniejsze mowy, kazania i utwory

Wojciech Szweykowski, jako wybitny mówca i pisarz, zrealizował wiele znaczących wystąpień oraz tekstów, które wzbogacają polską literaturę i myśl narodową. Wśród jego kluczowych prac znajdują się:

• mowa do nowo zaciężnych obrońców ojczyzny, wygłoszona w dniu 8 marca 1807 roku w katedrze płockiej, opublikowana przez M. Chmielewskiego w „Krótki zbiór wierszy, pieśni i mów patriotycznych”, Warszawa 1808, s. 164–182,
• mowa wygłoszona w dniu 3 maja 1807 roku w tym samym miejscu, również zamieszczona w dziele M. Chmielewskiego na stronach 183–203,
• „Uwagi nad wyższymi szkołami polskimi w porównaniu do niemieckich”, powstałe w 1807 roku, opublikowane w 1808 roku w zbiorze Z. Kukulskiego, s. 14–63,
• mowa na uroczystość rozdawania krzyżów wojskowych z 21 marca 1808, fragmenty w „Gazecie Warszawskiej” z tego samego roku, nr 19,
• przemówienie na temat życia i zasług Onufrego Górskiego, wygłoszone w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk 10 stycznia 1814, fragmenty w „Gazecie Poznańskiej” 1814 nr 16 oraz całość w „Rocznika Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 10 (1817), s. 141–149,
• praca dotycząca znaków pisarskich nad samogłoskami, opublikowana w „Programie Liceum Warszawskiego na r. 1816”, oraz późniejsze jej wydania, s. 11–54,
• mowa o zasługach Onufrego Kopczyńskiego, wygłoszona 30 listopada 1816, opublikowana w „Pamiętniku Warszawskim” t. 7 (1817), s. 82–89, a fragmenty też w dziele A. Kraushara, Kraków 1902, s. 78–80,
• analiza potrzeby łączenia nauk teologicznych z innymi, opublikowana w „Commentationes in consessu professorum Universitatis Litterariae Regiae Varsaviensis recitatae”, Warszawa 1817, zamieszczona w „Dzienniku Wileńskim” t. 6, nr 5, s. 503 i następne; jest to również rozprawa doktorska, z rosyjskim tłumaczeniem w latach 1818 i 1819,
• inauguracyjna mowa Uniwersytetu Warszawskiego, wygłoszona 14 maja 1818, zamieszczona w „Pamiętniku Warszawskim” t. 11 (1818), s. 191–215, oraz w „Obchód uroczystej inauguracji Uniwersytetu Królewsko-Warszawskiego”, Warszawa 1818; przedruki dostępne w Księdze protokołów Rady Ogólnej we współpracy z R. Gerberem, Warszawa 1958, „Źródła do Historii Uniwersytetu Warszawskiego” nr 1, s. 212–220,
• mowa na temat pożytków płynących z czytania żywotów znakomitych polskich mężów nauki, którą wygłoszono na publicznym posiedzeniu Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego 30 lipca 1819 roku,
• kazanie podczas pogrzebu ks. Stanisława Staszica, wygłoszone 30 stycznia 1826 w katedrze Św. Jana, wydane w 1826 roku, s. 6–21; fragmenty w „Archiwum Teologii” z 1836 roku, zeszyt 4, s. 441–450,
• rozprawy o ortografii polskiej i zasady pisowni, pochodzące z posiedzeń warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w latach 1829-1830, dotyczące różnych aspektów gramatyki i ortografii,
• sprawozdania dotyczące działalności Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu z lat 1819–1829, dostępne w różnych publikacjach, dotyczące corocznych raportów rektorskich, wygłaszanych jako mowy.

Szweykowski pozostawił również wykłady na temat wymowy kościelnej i teologii pastoralnej. W 1811 roku stworzył materiał do czytania dla uczniów pierwszej klasy oraz gramatykę łacińską. Zachowano również kazanie, które wygłosił 23 marca 1807 w rękopisie Ossolineum sygn. 5336/I. Ponadto jego utwory ukazywały się w licznych czasopismach, takich jak „Archiwum Teologii” (1836-1837), „Dziennik Wileński” (m.in. t. 1 z 1821 roku), „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego”, oraz „Gazeta Warszawska”, w której publikowano patriotyczne kazania z lat 1807–1808, a także „Pamiętnik Warszawski” w odniesieniu do rękopisów ks. Stanisława Górskiego (t. 11, 1818, s. 318 i następne). Również z rękopisów Archiwum Głównego Akt Dawnych, opublikowano wspólne oceny pism E. Andraszka, F. Bentkowskiego i K. Brodzińskiego z lat 1822–1830, co jest dostępne w dziele Z. J. Nowaka poświęconym Pismom estetyczno-krytycznym.

Listy i materiały

Warto również zwrócić uwagę na ważne korespondencje Wojciecha Szweykowskiego, które rzucają światło na jego działalność oraz związki z ówczesnym środowiskiem naukowym. Kluczowe dokumenty to:

• list do Izby Edukacji Publicznej z 10 października 1807, opublikowany przy „Uwagach nad wyższymi szkołami polskimi” (pozycja 3); przedruk w zbiorze Z. Kukulskiego, s. 14–15,
• list do S. B. Lindego z 11 marca 1812 roku, ogłoszony w dziele J. Bielińskiego, t. 3, Warszawa 1912, s. 9,
• korespondencja do K. Urmowskiego (brak daty), zachowana jako rękopis w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 7840 IV k. 113-114,
• list od K. Brodzińskiego z 19 grudnia 1820, oraz z 5 października 1824 roku, ogłoszony przez J. Korpałę w zbiorze „Miscellanea z lat 1800–1850”, Wrocław 1963 „Archiwum Literatury” nr 7, s. 321–322,
• materiały biograficzne, korespondencja urzędowa i dokumenty związane z jego działalnością na Uniwersytecie Warszawskim, ogłoszone przez J. Bielińskiego w dziele wcześniej opisanym, t. 1-3, Warszawa 1907-1912, ze szczególnym uwzględnieniem t. 2, s. 164–181,
• dokumenty dotyczące jego zaangażowania w Towarzystwie Przyjaciół Nauk, w tym rękopisy zachowane w Archiwum Głównego Akt Dawnych (Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Nauk),
• zapisy do sztambucha z roku 1813, znajdujące się w rękopisie w Ossolineum, sygn. 5427/III.

Opracowania nt. twórczości Szweykowski

W kontekście twórczości Wojciecha Szweykowskiego, istnieje wiele cennych źródeł, które przybliżają jego dorobek oraz okoliczności, w jakich tworzył. Oto niektóre z nich:

• Matricula provinciae Polonae Scholarum Piarum 1742-1865, rękopis: Archiwum OO. Pijarów Kraków nr 767 (odpis J. Buby),
• „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” z 1809 roku, nr 71, s. 1119,
• A. Mickiewicz: Notatka dla Wasyla Żukowskiego dotycząca współczesnych literatów polskich z 1829 roku, w: Dzieła, Wyd. Narodowe, t. 14, Warszawa 1953, s. 418,
• J. K. Gąsiorowski: Mowa wygłoszona podczas pogrzebu JW. Ks. W. Szweykowskiego, Warszawa 1838,
• R. F.: Ks. A. W. Szweykowski, „Przyjaciel Ludu” rocznik 5 (1838), nr 38,
• K. Dzierżanowski: Krótka wiadomość o szkole łomżyńskiej od 1616 do 1818 roku, „Biblioteka Warszawska” 1861, t. 1,
• F. M. Sobieszczański: „Encyklopedia powszechna” Orgelbranda, t. 24 (1867),
• F. S. Dmochowski: Znakomici literaci z okresu od 1800 do 1830 roku, „Kłosy” 1871, t. 12,
• A. Kraushar: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk t. 3-4, 6-8; Kraków 1902-1906.

---

Oceń: Wojciech Szweykowski

---